از اعتصاب تا جای خالی تشکل
گزارشی از اعتصاب پیکهای موتوری اسنپفود در تهران
اعتصاب پیکهای موتوری اسنپفود در تهران، که در ۲۸ مهر شروع شد، به دلیل ماهیت بی ثبات کاری نمیتوانست بیشتر از چند روز ادامه داشته باشد. دلیل اصلی این اعتصاب، کاهش کرایهها به دلیل دستکاری در لوکیشنهای مسیر عنوان شده است؛ «سرویسی که کرایهی واقعی آن باید ۴۰هزار تومان باشد، در سیستم برای ما ۳۵هزار تومان ثبت میشود و این موضوع اصلاً با منطق جور درنمیآید.» بر اساس گفتهی یکی از پیکها، شرکت اسنپفود اعلام کرده که کرایهها را افزایش میدهد، اما رانندگان معتقدند این افزایش هیچ فایدهای ندارد، چرا که پرداختها بر اساس موقعیت مکانی (لوکیشن) انجام میشود و این لوکیشن به نفع شرکت دستکاری میشود.
اعتراض پیکها زمانی شدت گرفت که تماسهای مکرر با پشتیبانی نیز نتیجهای نداشت. پشتیبانی شرکت در پاسخ گفته است که «اختلال در جیپیاس» علت این تفاوت کرایههاست و از دست آنها کاری برنمیآید. با اینحال، رانندگان معتقدند اگر واقعاً اختلال جیپیاس وجود دارد، باید برای همهی پلتفرمهای اینترنتی رخ دهد، نه فقط برای پیکهای اسنپفود. یکی از پیکهای منطقهی ۶ که در اعتصاب شرکت کرده بود، میگوید: «اگر مشکل لوکیشن است، چرا فقط برای ماست؟ چرا تاکسیهای اینترنتی یا بقیهی پلتفرمها چنین مشکلی ندارند؟ این یعنی شرکت خودش داره مسیرها رو دستکاری میکنه تا کرایهی ما کمتر حساب بشه».
عدم افزایش کرایهها در حالی است که بخش بزرگی از همین کرایههای دریافتی نیز صرف هزینههایی میشود که برای ادامهی کار عملاً به پیکها تحمیل شده است. از استهلاک و مخارج روزمرهی موتورسیکلت -بنزین، روغن، لاستیک، بیمه، تعمیرات و حتی لوازم ایمنی- تا هزینهی گوشی موبایل، اینترنت، خوراک و پوشاک مناسب. یعنی کارگر پیش از آنکه ریالی برای خود باقی بگذارد، باید جیبش را برای ادامهدادن این کار خالی کند. این وضعیت وقتی فاجعهبارتر میشود که برخی حتی مالک همان موتوری که با آن کار میکنند هم نیستند و هر روز مجبورند بخش قابلتوجهی از درآمدشان را بابت اجارهی موتورسیکلت پرداخت کنند.
شرکت اسنپ نهتنها از کرایهی دریافتی راننده میدزدد، بلکه هیچ مسئولیتی در قبال امنیت شغلی و حقوق ابتدایی پیکها نمیپذیرد. این وضعیت با مشکلاتی مانند رانندگی در گرمای تابستان و سرمای زمستان، ترافیکهای طولانیمدت، شرایط نامساعد خیابانها و آمار بالای تصادفات (که در نتیجهی آن هر از گاهی خبر جانباختن یا صدمهدیدن کارگران اسنپ به گوش میرسد)، عدم حمایت شرکت از پیک در مواقعی که ممکن است نزاعی میان او با فروشگاه یا مشتری رخ دهد و مهمتر از همه، نبود بیمه و حمایت اجتماعی باعث شده تمام هزینههای جسمی و روحی این شغل بر دوش کارگران سنگینی کند و هر اعتراض به وضعیت موجود با تهدید به مسدود شدن حساب کاربری پاسخ داده میشود.
اسنپ نیز مانند دیگر شرکتهای استارتاپی به شیوههای جدید استثمار کارگران در راستای افزایش سود حاصل از استثمار مجهز است. تمام محصولات این شرکتها شامل قانون حق مؤلف میشود غیر از اختراع این شیوههای جدید استثمار که گشادهدستانه آنها را با یکدیگر به اشتراک میگذارند. کفهی ترازوی حاکمیت نئولیبرال جمهوری اسلامی نیز همواره به سمت سرمایه سنگینی میکند، چه در ارائهی تعریفی ناقص از رابطهی کارگر و کارفرما، چه در حمایت بیقید و شرطش از استارتاپها و شرکتهای بهاصطلاح دانشبنیان و چه در قوانین کار و الزامات کارفرما.
همانطور که سرمایهداری در ایران با شتاب خود را به پیچیدهترین و مدرنترین ابزارهای استثمار و کنترل نیروی کار مجهز میکند و همواره در مراکز مطالعاتی بهروزترین روشهای بهانقیادکشیدن طبقهی کارگر را میآموزد، کارگران و ستمدیدگان نیز ناگزیرند از یکدیگر و از تجربهی اعتصابها و مبارزات پیشین خود بیاموزند. در مجموع، کارگران اسنپفود طی سالهای اخیر بارها در واکنش به شرایط ناعادلانهی کاری، کاهش دستمزدها و نبود امنیت شغلی دست به اعتصاب و اعتراض زدهاند. از نخستین اعتصاب در دیماه ۹۷ برای جلوگیری از کاهش کرایهها تا اعتصابهای گستردهتر در سالهای ۹۸ و ۹۹، کارگران توانستهاند در برخی موارد شرکت را به عقبنشینی وادار کنند. مهمترین تحول در حرکت اعتراضی کارگران، طرح مشخص مطالبات و عمومیکردن آنها بود؛ بهویژه در تجمع بهمن ۱۴۰۰ که خواستههایی چون بیمه، امنیت شغلی، رفع تبعیض و بازگشت به کار کارگران اخراجشده مطرح شد. بهطور کلی، اعتصابات کارگران اسنپفود نشاندهندهی تلاشی آگاهانه برای سازماندهی، بیان مطالبات و مقابله با اشکال پیچیدهی استثمار کارگران در ساختار اقتصاد پلتفرمی است. برای مقابله با این شکل پیچیده و نوین از استثمار، باید مجموعهای جدی و هدفمند از اقدامات در دستور کار قرار گیرد. انتشار اخبار و تجربههای مبارزاتی کارگران، ایجاد شبکهها و پیوندهای تشکیلاتی میان پیکها و سایر کارگران، و تلاش برای شکلدهی ارتباطاتی ارگانیک، میتواند گامی مؤثر در جهت تقویت نیروی کار بیثبات در ایران باشد. این مسیر بیش از هر چیز ضرورت تشکیل هستههای برنامهریز، کمیتههای اعتصاب و ساختن تشکلهای مستقل کارگران اسنپفود را یادآوری میکند.
آبان ۱۴۰۴